Weekend Cruises met LNER-Cruiseschepen in Antwerpen

Volg ons op sociale media

Week-End Cruises met LNER in de Jaren ‘30

Navigeer door de foto’s met behulp van de pijltjestoetsen

Volg ons op sociale media

WEEK-END CRUISES TO THE CONTINENT

LNER

MET

1932 -1939

De geschiedenis van de pleziercruises gaat terug tot 22 januari 1891. Op die dag vertrok in het Duitse Cuxhafen het stoomschip Augusta Victoria van de rederij HAPAG op een plezierreis naar de Middellandse Zee. Die vaart ging de geschiedenisboeken in als de allereerste cruise. Ook andere rederijen zagen kort erna het potentieel van plezierreizen. Verschillende rederijen die tot dan toe enkel hun focus gelegd hadden op de lijndiensten tussen Europa en het Amerikaanse continent, of de ferrydiensten binnen Europa, begonnen in de jaren ‘30 schepen in te zetten voor cruises. LNER was één van deze rederijen maar ze bezocht Antwerpen niet enkel voor plezierreizen.

Via Trein en Schip naar België met LNER

LNER, voluit ’London North Eastern Railway’ was vroeger een vaste bezoeker in Antwerpen. Al denk je bij de naam niet meteen aan scheepvaart, toch had het Britse bedrijf naast hun treinen ook een aanzienlijke vloot. LNER zag het daglicht op 1 januari 1923 als één van de “Big Four”. Die naam werd gegeven aan de vier grote spoorwegmaatschappijen die door de Britse Railway Act van 1921 werden opgericht. Het doel van de Act was om de 120 Britse spoorwegmaatschappijen te laten samenvloeien om op die manier hun financiële verliezen te kunnen beperken. Bij haar oprichting in 1923 kreeg LNER ook de ferryverbinding tussen Harwich en Antwerpen in handen. Die verbinding werd opgericht in augustus 1864 en was al die tijd in handen van de ‘Great Eastern Railway’ of kortweg GER. Bij de start stond er elke week één overvaart gepland, maar in 1879 werd dat aantal opgetrokken naar 3 per week (maandag, woensdag en vrijdag) en vanaf 1882 waren er dagelijkse afvaarten, met uitzondering van zondagen.

Originele LNER-poster voor ferryverbinding Harwich-Antwerpen

De schepen hadden in Antwerpen hun ligplaats aan Hangar 9 aan de D'Herbouvillekaai, nu ter hoogte van de Kennedytunnel. Daar werd in 1921 het terminalgebouw voor de route geopend. De ferry’s hadden een directe spoorverbinding, waarbij de treinen tot op de kaai zelf reden zodat de passagiers direct konden overstappen. Het station ‘Antwerpen-Zuid-Kaai’ opende daar op 19 mei 1884 en bleef open voor reizigers tot 19 november 1939.*

LNER-Terminal D’Herbouvillekaai

©Stadsarchief Antwerpen 2004#2836

‘Antwerpen-Zuid-Kaai’ werd voornamelijk gebruikt voor de passagiers van de Harwich-boten, maar tot de Eerste Wereldoorlog gebruikten ook ferry’s van de Great Central Railway (GCR), naar onder andere Grimsby, het station.* De passagiers konden van het schip direct met de trein verder reizen. Ook aan de andere kant van Het Kanaal, in Harwich, was er een gelijkaardige opstelling met aansluiting op de treinverbindingen van de London North Eastern Railway.

©AS.1992.040.017 Collectie Stad Antwerpen, MAS

Week-End Cruises to the Continent met SS Vienna

Vanuit de passagiers kwam door de jaren heen meer en meer de vraag voor het organiseren van korte plezierreizen. In 1932 gaf LNER toe aan de vraag met een reeks ‘Week-End Cruises to the Continent’ met Harwich als vertrek- en aankomsthaven. De cruises vertrokken telkens op vrijdagavond rond 20:00u en de terugkomst was op maandagmorgen rond 06:00u, waarna een directe treinverbinding naar Liverpool aansluiting gaf. Het schip dat voor alle cruises gebruikt werd was het SS Vienna. In juli 1929 werd het door de werf John Brown & Co Ltd. in het Schotse Clydebank, vlakbij Glasgow, overgedragen aan LNER als het eerste van drie nieuwe luxueuze zusterschepen. In februari 1930 volgde SS Prague en in april 1930 werd SS Amsterdam als laatste van de serie overgenomen door de rederij. De schepen hadden allemaal dezelfde afmetingen: 106,9 meter lengte, 15,27 meter breed en een diepgang van 7,92 meter. De drie zusterschepen werden in eerste instantie gebouwd voor de lijndienst naar Nederland, maar SS Vienna werd als enige ook gepland voor korte cruises. Voor die cruises werd het promenadedek al snel vergroot om meer loungeruimte te creëren.

Cruisebrochure LNER - Week-End Cruises - Exact jaartal onbekend

©Mike Ashworth Collection

Originele LNER-poster presenteert hun drie nieuwe luxeschepen

De beschikbare informatie over de weekend cruises is spijtig genoeg vrij beperkt, maar door het zoeken in archieven kunnen we hierover toch een redelijk accuraat beeld scheppen. LNER heeft tussen 1932 en 1939 elk jaar een reeks cruises gepland, waarbij ook Antwerpen aangelopen werd. Door de jaren heen kwam er meer variatie in de bestemmingen, waardoor Antwerpen niet meer tijdens elke cruise bezocht werd. Enkel voor de jaren 1934 en 1935 werden er geen bronnen gevonden die de LNER-cruises in Antwerpen bevestigen, maar hoogstwaarschijnlijk hebben ze wel plaatsgevonden. Dankzij cruisebrochures van LNER weten we ook de routes van sommige cruises. Twee van deze cruisebrochures werden volledig in hoge kwaliteit voor ons gescand en behoren toe aan de Collectie van Mike Ashworth. Waarvoor dank! De brochures werden ook enkele jaren geïllustreerd met tekeningen van onder andere Antwerpen en de Belgische kust. De cover van de brochure uit 1939 toont dan weer een oude foto van de Grote Markt van Antwerpen. Naast Antwerpen werden ook Zeebrugge, Vlissingen, Hoek Van Holland, Amsterdam, Rouen, Le Havre en Hamburg bezocht. De cruises waren bijna altijd 3 nachten lang, maar al zeker in de latere jaren lijkt er jaarlijks één cruise van 4 nachten te zijn die pas op dinsdagochtend terugkeerde naar Harwich. In 1937 is dat de cruise Harwich-Hamburg- Harwich, en in 1939 Harwich-Amsterdam-Rotterdam-Antwerpen-Harwich.

Cruisebrochure 1937 LNER - ©Mike Ashworth Collection

Week-End Cruises - Brochure 1937

Week-End Cruises - Cover 1939

©Mike Ashworth Collection

Week-End Cruises - Brochure (Jaar Onbekend)

SS Vienna schiet te hulp na aanvaring op de Schelde

©Delpher - Krant De Sumatra Post 05-08-1932

SS Malines op de zandbank bij Terneuzen

In 1932, het eerste jaar van de Week-End Cruises, voer SS Vienna op 9 juli rond 06:30u tijdens één van haar cruises de Schelde op richting Antwerpen. Het opvaren van de rivier werd echter onderbroken bij Terneuzen. Om 05:30u was daar namelijk in de dichte mist een aanvaring gebeurd tussen de Duitse tanker Hanseat en SS Malines, een ander schip uit de LNER-vloot dat de ferryverbinding Harwich-Antwerpen verzorgde. Door de dichte mist had de kapitein van SS Malines besloten om bij Terneuzen voor anker te gaan. Volgens een passagier die al vroeg ’s morgens rondliep op het bovendek lag het schip nog maar net stil toen de aanvaring gebeurde.

©Delpher - Krant Rotterdamsch nieuwsblad 12-07-1932

SS Malines op de zandbank bij Terneuzen

SS Malines werd met een hevige schok midscheeps aan stuurboordzijde aangevaren door de tanker, met grote schade aan de romp en zelfs het bovendek tot gevolg. Er is sprake van een gat van twee meter breed van het bovendek tot onder de waterlijn. De achterliggende hutten werden volledige vernield, maar als bij wonder vielen er geen gewonden onder de passagiers. Wel werden enkele bemanningsleden in de machinekamer licht gekwetst aan hun armen. Doordat er ook water in de machinekamer binnendrong werd er besloten om het schip op een zandbank te varen om te voorkomen dat het zou zinken. Door het hoge tij op dat moment verliep dat manoeuvre zonder problemen. Het schip werd uiteindelijk aan de grond gezet op de zandbank aan de Eendragtpolder, ongeveer 5km stroomopwaarts van Terneuzen. Voor de Hanseat was de situatie minder kritiek want die is met lichte schade aan haar boeg nog doorgevaren naar Antwerpen. Als bij wonder ging SS Vienna net de Schelde opvaren wanneer de aanvaring gebeurde en kreeg kort erna de SOS-oproep binnen. Het schip was na ongeveer een uur ter plaatse, samen met de sleepboten Goliath, Raymond en Sirius van de Towage and Salvage Union. Met behulp van de sleepboten werden de 131 passagiers van SS Malines samen met hun bagage overgebracht naar SS Vienna. SS Vienna voer daarna door naar Antwerpen waar de passagiers iets voor 12:00u ontscheepten aan Hangar 9, de vaste kaai voor de Harwich-schepen.

09/07/1932

SS Malines kwam bij laagtij bijna volledig droog te staan op de zandbank. Gelukkig gaf dit geen stabiliteitsproblemen. Deze unieke situatie werd ook op foto vastgelegd en er verschenen over de volgende dagen verschillende foto’s in de Nederlandse kranten. Op de zandbank werden enkele noodherstellingen uitgevoerd en nog diezelfde avond rond 19:30u werd het schip met hulp van 8 sleepboten vlotgetrokken: Goliath, Vulcain, Max, Raymond, Sirius, Orion, Charles en Tenace.

Gat in de romp van SS Malines

De machinekamer had na het ongeval de hele dag onderwater gestaan waardoor de machines niet meer gebruikt konden worden. SS Malines werd hierdoor door de sleepboten Vulcain, Charles, Orion en Max naar Antwerpen gesleept. Tijdens het transport bleef het bergingsvaartuig ‘Redder I’ langszij om water te blijven wegpompen uit de romp van SS Malines. Rond 03:00u ’s morgens is het schip dan eindelijk aangekomen in Antwerpen waar het direct naar de werf werd gebracht.

Sleepboot Raymond bij SS Malines

*Bron: Studie over het vroegere station Antwerpen-Zuid, de verdwenen en de niet-gerealiseerde spoorlijnen ten zuiden van Antwerpen – Paul Jacops & Jef Van Olmen. Versie 2024-09-02.

Zorgeloos Cruisen tot aan de Tweede Wereldoorlog?

Na de reddingsactie van SS Vienna in 1932 vinden we geen nieuwsartikels dat het schip nog dergelijke situaties heeft meegemaakt. De volgende cruises zijn waarschijnlijk zonder veel zorgen verlopen. Wel moest de aanloop op 30 juli 1933 in Antwerpen afgezegd worden. SS Vienna was de dag ervoor via het kanaal Gent-Terneuzen op bezoek in Gent. De Engelse ferry SS Otto, die ook deel was van de LNER-vloot en de lijndienst vanaf Hull bevoer, gooide roet in het eten toen het schip de sluis bij Terneuzen ramde. SS Vienna lag hierdoor geblokkeerd in Gent en de passagiers hebben hun reis per trein moeten voortzetten. De cruises werden de volgende jaren voortgezet. Ook in 1939 werd er nog een brochure uitgegeven met 12 cruises tussen 23 juni en 11 september. Hoeveel van deze cruises ook daadwerkelijk plaatsvonden blijft wel de vraag. Op 3 september 1939 startte voor Het Verenigd Koninkrijk namelijk de Tweede Wereldoorlog nadat Duitsland Polen binnenviel.

Hangar 9 aan de D’Herbouvillekaai in 1948

SS Vienna tijdens een overvaart. Plaats onbekend - Copyright onbekend

De oorlog betekende ook meteen het einde van de ferryverbinding tussen Harwich en Antwerpen. SS Vienna werd, zoals verschillende LNER-schepen, opgevorderd door de Royal Navy en diende als troepentransporter. Ook na de oorlog werd het schip nog als troepentransporter ingezet door het Engelse ‘Ministry of Transport’. Dit bleef de rol van SS Vienna totdat ze uit de vaart genomen werd. Op 4 september 1960 werd het schip de haven van Gent binnengesleept, waar het gesloopt werd.** Eind 1946 werd de verbinding tussen Harwich en Antwerpen wel heropgestart maar van cruises was geen sprake meer. Al in 1950 werd het passagiersvervoer op de lijn gestaakt. Als reden werd de slechte economische situatie gegeven. Wel bleef er nog een vrachtverbinding bestaan die nog enkele passagiers kon meenemen tijdens de tocht over Het Kanaal.

** Bron: LNER.info - Compiled by George Robinson